WróćKliknij tutaj by przejść do wydarzenia
9 października o godzinie 19.00 odbędzie się światowa premiera uprzednio niedokończonej „X Symfonii” Ludwiga van Beethovena! Wydarzenie odbywa się podczas 3. edycji Nocy Innowacji organizowanej przez Fundację Digital Poland. To właśnie wtedy swoje drzwi dla zwiedzających otwierają miejsca, w których powstają technologie zmieniające świat. Noc Innowacji organizowana jest co roku w ramach Digital Festival, którego T-Mobile Polska jest Partnerem.
199 lat po pierwszych szkicach Ludwiga van Beethovena, w Telekom Forum w Bonn odbędzie się światowa premiera X Symfonii – ukończonej i zrealizowanej za pomocą sztucznej inteligencji (AI) przy udziale zespołu międzynarodowych ekspertów i wsparciu Deutsche Telekom. Wydarzenie transmitowane będzie na żywo na głównej stronie portalu Onet.pl oraz mediach społecznościowych Digital Festival 2021 w Polsce (Kliknij tutaj by przejść do transmisji na stronach Onet)
Agenda wydarzenia:
- 19:00 Powitanie
- 19:03 Przemówienie Tima Höttgesa, CEO Deutsche Telekom
- 19:10 Film “making of” projektu Beethoven X AI
- 19:15 Koncert: Beethoven X
- 19:40 Rozmowy z ekspertami
- 20:00 Koncert: Ósma Symfonia Beethovena
Orkiestra Beethovenowska z Bonn pod dyrekcją Generalnego Dyrektora Muzycznego Dirka Kaftana wykona nie tylko światową premierę X Symfonii, ale także odtworzy VIII Symfonię, skomponowaną przez wielkiego twórcę w 1819 roku. Podczas całego wieczoru publiczności towarzyszyć będzie dziennikarz muzyczny Axel Brüggemann.
W panelu dyskusyjnym wezmą udział muzykolog dr Matthias Röder, kompozytor Walter Werzowa, ekspert ds. AI Ahmed Elgammal, dyrektor Orkiestry Beethoweńskiej z Bonn Dirk Kaftan, organista Cameron Carpenter oraz programistka, przedsiębiorczyni i pisarka Aya Jaff. Publiczność pozna dodatkowe informacje na temat projektu, a wśród poruszanych tematów znajdą się kwestie relacji człowieka z maszyną, tego czy sztuczna inteligencja jest rzeczywiście kreatywna oraz czy dzieła przez nią wykonane mogą być postrzegane jako sztuka.
„Jestem bardzo zaszczycony, że mogę być częścią tego wyjątkowego projektu i zanurzyć się wraz z publicznością w świat myśli Beethovena. Połączenie kreatywności człowieka i maszyny niewątpliwie będzie wyjątkowym i niezapomnianym przeżyciem dla wszystkich gości” – powiedział o światowej premierze Dr Matthias Röder.
Jednym z głównych punktów wieczoru będzie występ wybitnego organisty Camerona Carpentera, który zapewni akompaniament muzyczny podczas ostatniej, czwartej części X Symfonii.
Album „Beethoven X – The AI Project” wydany zostanie na całym świecie przez wytwórnię BMG, na nośnikach fizycznych oraz platformach cyfrowych (również w Dolby Atmos).
Historia X Symfonii
Krótko przed swoją śmiercią, Beethoven rozpoczął komponowanie X Symfonii, jednak jego praca nigdy nie została ukończona. W przededniu 250. rocznicy urodzin kompozytora Deutsche Telekom zaprosił grupę ekspertów AI i muzykologów, pod kierownictwem dr Matthiasa Rödera, do opracowania “Beethoven AI”, algorytmu sztucznej inteligencji, który „rozumie” styl Beethovena. Wśród ekspertów wspierających projekt znalazła się też prof. dr Christine Siegert, szefowa departamentu badań Beethoven-Haus.
Sztuczna inteligencja została „zasilona” nie tylko kompozycjami Beethovena oraz jego notatkami z powstawania X Symfonii. Do systemu zaimportowano również dzieła kompozytorów, którzy stanowili dla Beethovena źródło inspiracji, jak np. Jan Sebastian Bach. Algorytm wspólnie z ekspertami kontynuował niekompletne, ostatnie dzieło Beethovena. Następnie współczesny austriacki kompozytor Walter Werzowa, razem z muzykami i dyrygentami Orkiestry Beethoweńskiej z Bonn przekształcili notację nutową w żywą kompozycję.
Zobacz krótki film jak zespół wraz ze sztuczną inteligencją dokończył X Symfonie Beethovena – kliknij tutaj
Projekt ukończenia X symfonii Beethovena koncentruje się na jednej z podstawowych kwestii związanych ze sztuczną inteligencją (AI), a mianowicie: czy algorytmy mogą być kreatywne albo, inaczej mówiąc, co odróżnia nas jako istoty ludzkie od maszyn?
Czy technologie, które pomagają nam poruszać się po miastach, podpowiadają, którym autobusem lub pociągiem jechać, a nawet doradzają przy zakupach online, są w stanie zrobić jeszcze więcej? Czy potrafią pisać powieści, malować obrazy lub komponować muzykę? Innymi słowy, czy mogą być naprawdę kreatywne? A jeżeli tak, co to oznacza dla naszego rozumienia sztuki w ogóle?
Istnieje już kilka przykładów kreatywnej AI. Najbardziej znanym jest „Portret Edmonda Belamy’ego”. W 2018 roku obraz ten został sprzedany na aukcji Christie’s za 432 500 USD. Rozwiązania AI pisały również scenariusze, skomponowały piosenkę Beatlesów oraz dokończyły symfonie Schuberta i Mahlera.
Jako że w 2020 roku obchodziliśmy 250. rocznicę urodzin Ludwiga van Beethovena, Deutsche Telekom wraz z grupą międzynarodowych ekspertów w dziedzinie muzyki i sztucznej inteligencji oraz naukowcami z Beethoven-Haus w Bonn podjęli próbę dokończenia X symfonii tego kompozytora. Po wielkim sukcesie IX symfonii, Beethoven w późniejszych latach życia pracował nad kolejną symfonią. Po jego śmierci odnaleziono jedynie kilka notatek i szkiców muzycznych – żadna z części kompozycji nie była ukończona.
Dziś, z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, eksperci podjęli próbę zebrania wszystkich fragmentów, aby stworzyć reprezentatywną wersję X symfonii.
Proces twórczy
Rzetelność i wiedza fachowa mają zasadnicze znaczenie dla powodzenia przedsięwzięcia, dlatego zespół projektowy składa się z czołowych muzykologów i ekspertów w dziedzinie AI. W projekt realizowany pod kierownictwem dr. Matthiasa Rödera zaangażowały się następujące osoby:
- prof. Robert Levin, muzykolog z Uniwersytetu Harvarda
- prof. dr Ahmed Elgammal, twórca „Beethoven AI” i CTO Playform.ai oraz dyrektor pracowni sztuki i sztucznej inteligencji na Uniwersytecie Rutgersa
- dr Mark Gotham, Uniwersytet Cornella
- Walter Werzowa, kompozytor
- prof. dr Christine Siegert, kierownik działu badań w Beethoven-Haus, Bonn
„W szczególności na potrzeby tego projektu staraliśmy się zrozumieć, jaki jest obecny stan techniki w dziedzinie generowania muzyki i próbowaliśmy wielu rzeczy, aby sprawdzić, jakie są ograniczenia. Doszliśmy do wniosku, że powinniśmy użyć kilku modułów inspirowanych przetwarzaniem języka naturalnego, tj. procesu który został już wcześniej zaadaptowany do celu generowania muzyki. My jednak staraliśmy się pójść dalej i tworzyć coraz dłuższe sekwencje oraz zrozumieć strukturę muzyki na innym poziomie. Do tego stopnia, że jesteśmy teraz w stanie naprawdę generować sensowną muzykę” – mówi prof. dr Ahmed Elgammal.
Aby to osiągnąć, konieczna była analiza danych z artystycznej spuścizny Beethovena – symfonii, nut, szkiców muzycznych i partytur – oraz przekształcenie ich w formę nadającą się do odczytu maszynowego. Następnie wybrano najbardziej odpowiednią metodę uczenia maszynowego, przy czym algorytmy zostały precyzyjnie dostrojone na potrzeby tego konkretnego zadania. Do tego procesu wybrano algorytmy przetwarzania głosu, ponieważ muzyka, podobnie jak język, składa się z małych jednostek – liter lub nut – które nabierają znaczenia po połączeniu. Zrozumienie nadrzędnego kontekstu było kluczowe dla tego eksperymentu.
„Beethoven-AI” – kliknij tutaj by zobaczyć stronę projektu!
Ostatecznie specjaliści opracowali system, który „zrozumiał” styl Beethovena. System „Beethoven-AI” był rozwijany przez prof. dr. Ahmeda Elgammala i dr. Marka Gothama w takim kierunku, aby z zestawionych i rozbudowanych istniejących fragmentów niedokończonej symfonii dało się złożyć całość spełniającą założenia tej formy muzycznej i odzwierciedlającą styl dzieł Beethovena. Od samego początku stosowano najmniejsze jednostki, tak aby aplikacja AI mogła kontynuować proces komponowania w oparciu o zaledwie kilka nut. Sugestie wygenerowane przez aplikację AI były analizowane przez muzykologów, którzy następnie wybierali najlepsze propozycje i ponownie wgrywali je do systemu. Następnie cykl był powtarzany i dodawano kolejne kilka nut. Innymi słowy dzieło muzyczne wydłużało się krok po kroku.
„Sztuczna inteligencja pozwala nam uzyskać kontynuację utworu muzycznego w 20, a nawet 100 różnych wersjach. To jest po prostu niesamowite, bo jeżeli ten proces odbywa się z algorytmiczną precyzją, każdy eksperymentalny wynik jest rzetelny i wiarygodny” – tłumaczy prof. Levin, opisując zalety współpracy z AI. Zadaniem ludzkich ekspertów jest wybór najlepszego z oferowanych alternatywnych wyników.
Wiele z pomysłów zapisanych przez Beethovena jest bardzo abstrakcyjne, a system muzyczny nie zawsze potrafi je zrozumieć. Na przykład zespół ekspertów odkrył wśród dokumentów pomysły na chorał, lub tylko słowa opisujące formę utworu. Wówczas zadania dla AI należy zdefiniować na podstawie takich fragmentów historycznych.
„Gdy Beethoven wpadał na nowy pomysł, od razu go zapisywał. Czasem były to nuty, a czasem tylko notatki słowne. Często są one fragmentaryczne, ale zdarzają się też bardziej kompletne i szczegółowe. Musimy oprzeć nasze założenia na tym materiale. Jak Beethoven najprawdopodobniej rozwinąłby niektóre ze swoich pomysłów? To pytanie jest szczególnie ważne dla nadrzędnej formy lub dla sekwencji w kompozycji muzycznej. Nie mamy innego wyjścia, jak oprzeć nasze decyzje na materiale, który Beethoven nam pozostawił. A kiedy określimy już ogólną formę, AI wypełnia ją proponowanymi pomysłami muzycznymi” – wyjaśnia dr Röder.
Zespół ekspertów określił również ogólną strukturę finalnej kompozycji. Gdy AI zakończy proces stopniowego komponowania, poszczególne elementy są następnie wplatane w określoną strukturę. Wynik jest zaskakujący: sztuczna inteligencja nie tylko podchwytuje pomysły Beethovena, ale czasem dodaje własne – co jest naprawdę niezwykłe, nawet jeżeli rezultaty wywołują niekiedy ironiczne uśmiechy ekspertów.
Kompozycje generowane przez AI brzmią jak monotonne sekwencje – sztucznie i robotycznie jak komputerowy syntezator. Ale kiedy te same nuty zagra muzyk-człowiek, dźwięki ożywają za sprawą odpowiedniej artykulacji i oraz zmian tempa.
Odpowiada za to Walter Werzowa. Jego zadaniem, jako kompozytora, było wzbogacenie i upiększenie utworu AI tak, aby mógł być zagrany przez orkiestrę na podstawie przygotowanych przez niego interpretacji na poszczególne instrumenty.
Współpraca człowieka z maszyną
„Projekt Beethoven AI” dowodzi przede wszystkim jednego: tylko wtedy, gdy człowiek i maszyna współpracują ze sobą zgodnie z planem, można uwolnić ogromny potencjał ich połączonej kreatywności! Czyż nie jest to forma sztuki sama w sobie.
Profesor Levin patrzy na to w ten sposób: „Sztuka, czy też artyzm, jest doświadczana w kontraście do sfery naturalnej. Sztuka nie wynika z natury. Można zatem powiedzieć, że sztuka i sztuczna inteligencja znajdują się na tej samej płaszczyźnie. Oba te procesy myślowe dążą do opisania jakiegoś fragmentu rzeczywistości. Można powiedzieć, że komputer dokonuje tego za pomocą algorytmów. Owszem – ale ludzie robią to na podstawie własnych doświadczeń lub wykształcenia. Zasadniczo oba przypadki nie są od siebie zbytnio odległe. Wynik zawsze zależy od jakości danych wejściowych. Beethoven jest uwarunkowany swoim uwielbieniem dla Mozarta oraz studiami nad Albrechtsbergerem i Haydnem. To nasza romantyczna strona chce, abyśmy zaprzeczali wartości sztucznej inteligencji. Powiedziałbym tylko: spokojnie, zwolnijmy trochę. Nie idźmy zbyt szybko w tym kierunku”.
2. edycja konkursu Digital Ars
Jesteś zainteresowany tematyką sztuki tworzonej przez AI? A może utalentowanym programistą czy artystą tworzącym dzieła z wykorzystaniem sztucznej inteligencji? Koniecznie prześlij nam swoje prace, na które czekamy do 30 listopada 2021. Ten unikatowy w Polsce konkurs organizowany jest co roku z okazji Digital Festival. Więcej na stronach konkursu Digital Ars.
Więcej materiałów o X Symfonii Beethovena
Onet – X Symfonia Beethovena ożyje! Bądź świadkiem niezwykłej historii.
Onet – Światowa premiera ukończonej przez sztuczną inteligencję „X Symfonii” Beethovena na żywo w Onecie
